Leestijd: 4 – 6 minuten, door: Yuri van Bergen
Steeds vaker betrap ik mezelf in gesprekken over de verduurzaming van de gebouwde omgeving op het gebruik van hetzelfde argument. Een argument dat de basis vormt van mijn visie op de opgave van duizend woningen per dag. Graag vat ik dit argument nog eens voor jullie samen in deze overpeinzing.
Proces boven techniek
Voor mij gaat de opgave van duizend woningen per dag niet over techniek maar over mensen. Met de techniek komt het namelijk wel goed. Het proces voorafgaand aan de techniek is echter de grootste uitdaging die we met elkaar hebben willen we uiteindelijk succesvol zijn. Want om duizend woningen per dag te renoveren hebben we minstens duizenden vakmensen nodig die met hun handen willen werken bij mensen in huis. En daarnaast hebben we natuurlijk evenzoveel bewoners per dag nodig die daadwerkelijk zin, tijd en geld hebben in een renovatie. Volgens mij ligt hier de grootste uitdaging: 1.000 bewoners per dag vinden die hun huis willen renoveren.
De drie (on)zekerheden bij renovatie
Wanneer ik door mijn kantoorraam naar buiten kijk de straat in dan weet ik drie dingen zeker. Ten eerste weet ik dat de woningen in die straat (ondanks dat ze hetzelfde eruit zien) allemaal door de bewoners verschillend zijn gebruikt en onderhouden. Het ene huishouden heeft de volledige woning verbouwd terwijl de buren misschien wel dezelfde woning in haar oorspronkelijke staat hebben gehouden. Ten tweede weet ik zeker dat de huishoudens op dit moment verschillende ambities hebben over de plannen wat ze met hun woningen willen doen. Want waar het ene huishouden twijfelt om wel of niet te verhuizen, heeft het andere huishouden besloten oud te worden in hun woning. Ten derde weet ik op voorhand ook zeker dat wanneer we deze mensen vragen wanneer ze een renovatie willen uitvoeren dat ze allemaal een ander jaar noemen. Het ene huishouden wil eerst sparen voor een renovatie terwijl het andere huishouden tijdens deze lockdown al is begonnen met de verbouwing (waar ze later misschien wel spijt van krijgen; maar dat is weer een ander verhaal).
Terwijl ik door mijn oogharen heen naar buiten kijk zie ik dus allemaal woningen die op elkaar lijken met toch maar slechts één zekerheid: dat de ogenschijnlijk dezelfde woningen momenteel een andere onderhoudsstaat hebben, dat de bewoners verschillende plannen met hun woning hebben én dat zij deze plannen ieder op een ander moment willen gaan uitvoeren. Hoe pakken we dit als renovatiesector dan aan?
Figuur 1. Overzicht van de ontwikkeling van onze woningvoorraad gebouwd in 125 jaar.
De renovatie van 7,5 miljoen woningen
De komende dertig jaar voorziet de bouwsector in 1 miljoen nieuwbouwwoningen. Met het steeds weer terugkomende tekort aan (nieuwe) vakmensen om deze te bouwen zit de bouwcapaciteit dus eigenlijk al vol. De verduurzaming van 7,5 miljoen bestaande woningen komt hier echter nog bovenop! Van deze 7,5 miljoen woningen zal 90 procent er in 2050 gewoon nog staan. Hiervan zijn er zo’n 5 miljoen in particulier bezit. Deze miljoenen woningen zullen in de komende 30 jaar nog minimaal één grote renovatie ondergaan. Maar let op! Een renovatie betekent meer dan enkele gebundelde onderhoudsmaatregelen aan een woning. Dus het aanbrengen van isolerende beglazing tijdens een geplande schilderbeurt in combinatie met zonnepanelen is niet voldoende. Het maakt je woning wel comfortabeler en/of mooier maar daarmee kan je woning straks niet van het aardgas af. Je moet bij de grote renovatie gaan denken aan de renovatie van een compleet dak, gevel of installatie van nieuwbouw kwaliteit. En juist bij deze grote ingrepen aan de woning ligt het probleem voor het gewenste tempo van 1 duizend renovaties per dag in Nederland. Je moet als bewoner maar zin hebben in een dergelijk verbouwing of überhaupt het geld op je bankrekening hebben staan. Natuurlijk zullen steeds betere en betaalbaardere renovatieproducten deze keuze gaan vergemakkelijken. Maar op dit moment is er nog niet veel keuze. Want in bijna alle gevallen kun je alleen maar kiezen om je gehele woning in een keer te renoveren of helemaal niets te doen.
Stapsgewijs renoveren
Al meer dan 40 jaar ontwikkelen wij bij BouwhulpGroep samen met bewoners grootschalige renovatieplannen voor sociale woningbouwcorporaties. Bij deze renovatieplannen wordt vaak de gehele woning in één keer aangepakt. Maar we hebben nu wel geleerd dat deze renovatiepraktijk zijn grenzen heeft bereikt. Alles in één keer wordt voor de corporaties namelijk te duur en is voor de particuliere woningeigenaar al helemaal onbetaalbaar. Bovendien zitten de bewoners hier helemaal niet op te wachten Wij hebben daarom in onze praktijk Componentrenovatie geïntroduceerd. Wij verdelen de woning in een aantal componenten zoals gevel, dak, plattegrond en installaties. Deze componenten kunnen afzonderlijk aangepakt worden. Hiermee maken we stapsgewijs renoveren mogelijk. Bovendien weten we dat componenten in de bestaande bouw niet zo heel veel van elkaar verschillen en dat er daarom relatief eenvoudig generieke oplossingen voor te bedenken zijn.
Iedere bewoner een eigen route naar duurzaam wonen
Het renovatieproces draait dan nog om slim en snel met elkaar twee vragen te beantwoorden: enerzijds weten wat je hebt en anderzijds weten wat je wilt. Je kunt aan de hand van de antwoorden op deze twee vragen beoordelen welke componenten je hiervoor moet aanpakken en daarna een keuze maken uit de mogelijke oplossingen. Wanneer je bijvoorbeeld langer thuis wilt blijven wonen dan is het logischer om meer te investeren in een betere en toegankelijkere plattegrond van de woning. Of mocht je een hoge energierekening hebben en/of de wens hebben om nu gasloos te gaan wonen dan zal je meer willen investeren in installaties en isolatie van gevel, dak of vloer. De te volgen routes en mogelijke scenario’s liggen bij deze voorbeelden ver uit elkaar. Voor ons is het niet moeilijk om voor beiden een passend en toch duurzame oplossing te geven. Iedere vraag kunnen we immers duidelijk en betrouwbaar beantwoorden op de gevolgen voor de woning, de bewoner en de woonlasten. Wij kunnen ook aangeven dat een stapsgewijze aanpak mogelijk is en ervoor zorgen dat de ingreep ook financieel haalbaar wordt. De moeilijkste vraag voor de bewoner zelf blijft: met welke stap begin ik? Wetende dat je vervolgens weer jaren moet wachten op de volgende stap en ook wetend dat de portemonnee beperkt is. Om deze vraag goed te kunnen beantwoorden voor mensen zonder dat ze er later spijt van krijgen bij een vervolgstap is het belangrijk om ze de juiste vragen te stellen en ze de ruimte geven om hun vragen te formuleren.
Figuur 2. De woningen uit de periode 1950-1970 zijn gemiddeld 60 jaar oud en toe aan een grondige renovatie.
Collectieve uitvraag op basis van individuele wensen
De betaalbaarheid en kwaliteit van renoveren is altijd al een uitdaging geweest. Zonder vormen van industrialisatie kan dat probleem niet worden getackeld. Maar het renoveren van een woning is niet hetzelfde als het bouwen van een woning. Het verschil is dat er al iemand woont. Deze persoon heeft dan ook wensen om de woning te onderhouden of zelfs te verbeteren. Dus de opgave is tweeledig wanneer we met elkaar de verduurzaming van de gebouwde omgeving willen opschalen ten opzichte van de huidige praktijk. We zullen betere renovatieproducten moeten bedenken die aansluiten bij de vraag van bewoners en tegelijkertijd in de buurt op basis van de vele individuele wensen een collectieve uitvraag moeten organiseren voor de producent. Dit vraag om een soort van ‘Mobiele Buurtfabriek’ in de buurt. Natuurlijk is het een onzinnig idee om werkelijk een fabriek te bouwen in een buurt zoals men vroeger deed. Het woordje mobiel dient hier dan ook op een andere wijze uitgelegd te worden. Mobiel bedoel ik in de zin van flexibele productiemethoden om woningen te renoveren in een regio. Maar ook het woord mobiel als in ‘telefoon’ waarbij voordat de fabriek zich op maakt voor productie er digitaal een bundeling aan renovatie orders wordt verzameld (via een app of mobiele website). Daarbij worden de traditionele barrières van gebrek aan schaal, gebrek aan continuïteit en draagvlak bij bewoners in een klap doorbroken. Deze praktijk van vraaggestuurd modulair (of met andere woorden: in componenten) renoveren staat al verder in de steigers dan je misschien zou verwachten. In steden zoals Rotterdam en Arnhem gebeurt dit nu al! We hebben onze methode om met de bewoners de vraag te ontwikkelen en om te komen tot gemeenschappelijke uitvragen verder ontwikkeld en gedigitaliseerd. Het is nu zaak om te laten zien dat het kan. Hiervoor zijn partijen nodig die zulke experimenten willen ondersteunen en partijen die het aandurven om hieraan deel te nemen.
