Leestijd: 6 – 7 minuten, door: Yuri van Bergen & Dr. ir. Haico van Nunen
Sinds de bouw van de eerste moderne stad is het beheer van de gebouwde omgeving een olietanker die moeilijk van koers te brengen is. Als bureau dat sinds 1978 de bestaande stad als haar werkveld heeft gekozen, hebben we deze olietanker toch een aantal keren structureel van koers zien veranderen. Hoewel het woord renovatie voor veel mensen iets anders betekent is renoveren voor ons ‘het middel en het moment om chirurgisch de kwaliteit van een woning en het wonen te vernieuwen’. Want uiteindelijk dragen tevreden bewoners bij aan een tevreden prettige buurt om met elkaar te wonen. Helaas komt er steeds meer techniek bij het renoveren van een woning kijken. Techniek die het de bewoners en de buurt moeilijk maken om de met de tijd veranderende kwaliteit (met elkaar) te blijven volgen. En juist dit snijvlak van mens en techniek is het speelveld waar wij al meer dan 40 jaar actief zoeken naar producten en processen om van toegevoegde waarde te kunnen zijn voor deze mensen in de buurt.
Begonnen als bewonersondersteuning tijdens de Rotterdamse stadsvernieuwing en doorontwikkeld naar een onderzoek-, architecten- en adviesbureau. Ondertussen is er een bewezen praktijk van 30 wijkrenovatie en 500.000 woningen waarin we samen met haar bewoners onderzocht en/of gerenoveerd hebben. En toch voelt het voor ons dat we (wederom) staan aan de vooravond van een grote koersverandering. Een koersverandering gericht naar de stip op de horizon waar we als gebouwde omgeving in 2050 horen te staan. Met de reductie van 42,3 Mton CO2 voor de bouw gerelateerde uitstoot zoals bestaande gebouwen, het vervoer, industrie en energievoorzieningen omgeving erbij inbegrepen. Een uitdaging om te halen, maar met alleen reductie zijn we er nog niet. Ook de kwaliteit en betaalbaarheid van wonen staat onder druk. We hebben na de oorlog veel gebouwd. Gebouwd voor een generatie van veel mensen. Mensen opgegroeid in de traditie van grote gezinnen. Deze traditie is langzaamaan aan het veranderen. Mensen worden ouder, gezinnen worden kleiner en het verschil tussen inkomen groeit snel. Hoewel deze ontwikkelingen in rap tempo gaan komt echter langzaam het besef dat 90% van de bestaande woningvoorraad er over 30 jaar nog gewoon staat. Een woningvoorraad die niet meer voldoet aan de vraag van morgen.
Deze woningen staan in de maar liefs 14.000 buurten die Nederland rijk is. In ieder van deze wijken wonen verschillende mensen met een eigen visie op de wijze waarop zij met hun buren willen wonen, in hun buurt en waar het bezit gedifferentieerd is naar eigendom (particulier en corporatiebezit).
Voor de leek is deze context wellicht een rampscenario zonder vluchtwegen. Voor een bureau als BouwhulpGroep, dat is opgegroeid in deze wijken en altijd in haar praktijk heeft gezocht naar nieuwe technieken en methoden is het slechts een ingewikkelde opgave. Want onderschatten doen we deze nieuwe opgave zeker niet! Met schaarste in tijd, menskracht, middelen en materialen vraagt de opgave ook van ons om te opereren op de toppen van ons kunnen. Dus ook wij hebben de afgelopen jaren hard gewerkt aan deze nieuwe koerswijziging gericht om met elkaar, in de buurt, stapsgewijs en duurzaam de kwaliteit van wonen te gaan verbeteren met oog voor het gewenste tempo van duizend woningen per dag (1). Hoe dan?
Door ons te gaan focussen op een van de meest cruciale onderdelen in het gehele renovatie proces; het stellen van de juiste vraag. Om iedere bewoner en woningeigenaar hierbij te kunnen helpen verschuift onze focus. Van architecten & advies bewegen we steeds meer naar aanjagen & her-ontwikkelen. Wat deze woorden betekenen en op welke wijze dit een toegevoegde waarde voor de gebouwde omgeving biedt proberen we u zo goed mogelijk uit te leggen.
HERONTWIKKELEN VAN BESTAAND BEZIT
Tot nu toe is het verbeteren van woningen vooral een activiteit van corporaties geweest. Aanvankelijk in de tachtiger jaren van de vorige eeuw beperkt tot vooroorlogse woningen, later uitgebreid tot naoorlogse woningen. Begonnen als een onderhoudsvraagstuk, doorgegroeid naar de manier om gericht én betaalbaar kwaliteit toe te voegen. Om bewoners mee te krijgen hebben corporaties veel energie, tijd en geld in de planontwikkeling moeten steken. Maar door de bezuinigingen van 10 jaar kabinetten zonder liefde voor de volkshuisvesting is die inspanning voor verbetering van de bestaande woningen onder druk komen te staan. Juist nu dat het besef groeit dat met nieuwbouw alleen niet aan de gigantische verduurzamingsopgave kan worden voldaan. Bestaande woningen moeten massaal aangepakt worden. De oplossingen daarvoor worden momenteel gezocht in het verschuiven van (een deel van) de planontwikkeling naar uitvoerende partijen. Echter het intensieve handwerk van het meenemen van bewoners in de verbeterplannen blijft. Tenzij we slimmer en sneller plannen gaan ontwikkelen.
Door de digitale ontsluiting van kennis en ervaring kunnen we die planontwikkeling met bewoners nu versnellen op basis van mogelijkheden van de woning en de wensen van bewoners. Met die digitale ontsluiting kunnen we eveneens de particulieren benaderen. Maar er komt meer bij kijken. De traditionele verdeling van taken in het bouwproces moet herverdeeld en opnieuw geordend worden. In feite blijven er nog maar twee fasen over: de fase waarin de vraag centraal staat en de fase waarin het aanbod centraal staat. Die eerste fase gaat over het aanjagen van de vraag naar de herontwikkeling van de gebouwde omgeving. In die fase wordt de gebouwde omgeving geïnventariseerd naar wat kan en wordt er bij de bewoners geïnventariseerd wat hun wensen zijn. Dit alles in combinatie met de mogelijke verduurzaming. Deze fase eindigt met een menukaart met oplossingen (uitgewerkte concepten) die door bewoners gekozen zijn. Hiermee begint de tweede fase waarin de gekozen oplossingen door uitvoerende partijen verder ontwikkeld worden en tot uitvoering gebracht.in deze fase staat het aanbod centraal.
AANJAGEN VAN RENOVATIE IN DE BUURT
Omdat we van onderaf, dus wat kan en wat men wil, de vraag ontwikkelen komt er meer diversiteit in gevraagde oplossingen. Om realistisch de fase van uitvoering in te kunnen gaan is wel een redelijke schaal nodig voor die oplossingen. Daarom moet je dit niet per complex bekijken maar op de schaal van een buurt zodat er binnen die buurt ‘productiestromen’ kunnen ontstaan. Groepen mensen (niet per se uit een straat) die op hetzelfde moment een verbetering wensen. Dan gaat het dus ook om particulier bezit. Wij starten vanuit bestaande netwerken en initiatieven en jagen op verschillende manieren de vraag verder aan in de buurt door te demonstreren, te bevragen, te beantwoorden, te ondersteunen. We hebben daar onze tools voor die voortkomen uit onze advies- en ontwerppraktijk en waarmee we deze nieuwe rol adequaat kunnen vervullen en gemeenten, corporaties en (eigenaar-)bewoners verder helpen in hun ambities naar beter en duurzamer wonen
Ook de uitvoerende partijen hebben hier baat bij, zij krijgen meer beeld bij de vraag en kunnen hun aanbod daar optimaal op aanpassen zodat niet alleen de vraag wordt aangejaagd maar dat ook het aanbod zich zo ontwikkelt dat de wensen uit de buurt daadwerkelijk en betaalbaar worden gerealiseerd. Nu is het toch kijken naar elkaar en afwachten. Willen we tot de benodigde versnelling komen moet we zelf meer gaan aanjagen en her-ontwikkelen.
Voetnoot:
(1) Met de huidige nieuwbouw (65.000) en sloopcijfer (22.000) voegen we jaarlijks 43.000 woningen toe. Net voldoende om de benodigde nieuwbouw te realiseren. Dat betekent dat de resterende woningen allemaal 1 keer verbeterd dienen te worden. Dat zijn 225.000 renovaties per jaar, 5.300 per week, ofwel 1.000 woningen per werkdag
