INDUSTRIEEL RENOVEREN: HET WERKT ALLEEN ALS JE BEGINT BIJ BEWONERS

Leestijd: 7 – 9 minuten, door Yuri van Bergen

Bijna een kwart van de totale klimaatopgave heeft betrekking op de gebouwde omgeving. Om deze doelstellingen te halen zal het tempo van renoveren naar CO₂ neutrale woningen van de huidige 1.000 renovaties per jaar naar 1.000 per dag moeten stijgen. Dit kan alleen worden bereikt door huiseigenaren vergaand financieel en technisch te ontzorgen, onbenut arbeidspotentieel te activeren en op te leiden en de uitvoering van verduurzamingsmaatregelen in één week per woning te gaan garanderen. Een belangrijke voorwaarde voor dit succes is dat deze dienst betrouwbaar is en steunt op bewezen technische en financiële oplossingen die aansluiten bij de wensen van particuliere huiseigenaren én de geplande beleidsdoelen. Willen we een kans maken dan is er een nieuwe visie op de uitvoering van deze renovatiewerkzaamheden nodig. In dit derde deel van de reeks over industrieel renoveren gaan we daarom verder in op de praktijk, en hoever we met bewezen vormen (eigenlijk) al zijn met experimenten en succesvolle pilots. Met de pijnlijke conclusie dat dit slechts het topje van de ijsberg van misschien wel de grootste verbouwing van Nederland is.

Het renoveren van buurten is vooral een procesopgave

De meeste inwoners van Nederland wonen in een woning die in eigen bezit is (70%). Hoge kosten, ingewikkelde keuzes, een slepende uitvoering plus een gebrek aan kwaliteit én garanties spelen er een belangrijke rol in dat velen van hen ervoor kiezen hun huis nog niet (duurzaam) te renoveren. Daarnaast zit de planning van aannemers en installatiebedrijven vaak al voor langere tijd vol. Overal om je heen hoor je klachten over tekorten. De minister spreekt over een tekort aan nieuwgebouwde woningen, de ministeries over een tekort aan enthousiasme van bewoners om hun buurt van het gas af te halen, gemeenten over een tekort aan collega’s en de enorme werkdruk, woningcorporaties over het tekort aan vastgoedmensen met ervaring in onderhoud en renovatie en bouwers plus installateurs over het tekort aan geschoold personeel. En deze werkdruk zal alleen maar toenemen wanneer we als maatschappij op de dezelfde wijze blijven renoveren als we nu doen!

Er is door ons veel geïnvesteerd in de ontwikkeling van renovatiediensten en producten voor woningeigenaren. De eerste keer dat we de mogelijkheid kregen om een volledige buurtrenovatie te ontwikkelen en regisseren kostte het ons 10 jaar om een integraal plan te ontwikkelen en 10 jaar om de realisatie te regisseren (Voerendaal, 1980). Dit jaar is het ons met een ervaren opdrachtgever uit Helmond gelukt om binnen 2 jaar het plan te ontwikkelen en zal de totale uitvoering zo’n 6-8 jaar gaan duren. Vanuit ons eigen aanbod aan diensten en services kunnen we nu zeggen dat het ontwikkelen en regisseren van een buurtrenovatie klaar is voor opschaling met de inzet van onze Ikwoon webapp. Met Ikwoon zijn we instaat om slim en snel de individuele renovatievragen vanuit een buurt te matchen met het geplande beleid. Om vervolgens al deze wensen en prestaties met één collectieve uitvraag tot start uitvoering te brengen. Daarmee hebben we dankzij vele experimenten en pilots de totale duur van een buurtrenovatie weten te halveren én tegelijkertijd geschikt gemaakt voor álle woningeigenaren.

De grootste uitdaging voor het opschalen van renovaties is nu nog de complexiteit van het op voorhand organiseren van een constante renovatiestroom. Met Ikwoon is het mogelijk om de vraag op te halen, maar hoe gaan we de uitvoering realiseren? Hiervoor zijn vele uitvoerende partijen nodig. En hier is nu de mankracht niet voor beschikbaar. Want naast het gebrek aan een constante vraag van renovaties ligt er tegelijkertijd een misschien wel net zo grote uitdaging in de beschikbaarheid van voldoende renovatiespecialisten om überhaupt deze stroom aan renovaties tot uitvoering te brengen. Door echter de vraag te stroomlijnen tot continue renovatiestromen wordt het aantrekkelijk gemaakt voor bouwvakkers en zij- instromers om in de renovatiesector te gaan werken. Mensen die graag met en voor mensen willen werken. De kern van de aanpak blijft het ontwikkelen van een geïntegreerde woningrenovatiedienst voor particuliere huiseigenaren die duurzaam, schaalbaar en herhaalbaar is. De geboden service bedient de volledige klantreis voor het verduurzamen van buurten: van intakegesprek, technisch en financieel advies tot aan de uitvoering en kwaliteitsborging. Hiermee bieden we een integrale buurtaanpak waar iedere woningeigenaar aan mee kan doen, maar hoe goed het proces ook is, zonder een duurzaam en betaalbaar aanbod en mensen die dat aanbod willen en kunnen uitvoeren komt opschaling niet van de grond.

Een topsector duurzame renovatie heeft een passend aanbod nodig

Hoopvol is dat we inmiddels, dankzij succesvolle projecten met enkele woningcorporaties, veel dichter bij het opschalen van particuliere renovaties zijn. Dankzij deze opdrachtgevers en hun huisaannemers hebben we ook daadwerkelijk kunnen starten met componentgewijs renoveren. En met succes! De afbeeldingen hieronder laten vier praktijkvoorbeelden zien waarbij we samen met woningcorporaties en aannemers hebben gewerkt aan voorbeelden van deze aanpak. Maar de stap die nu nog genomen moet worden is een uitdagende: het verduurzamen van wijken en buurten waar de woningcorporaties NIET dominant hun bezit hebben staan. Hoe compenseren we dit gebrek aan een ervaren opdrachtgever die ook bereid is kosten voor de baten te nemen bij de verduurzaming van een gehele buurt? Een voordeel is dat de aanpak om dit te doen is bewezen, dankzij de kans die woningcorporaties ons hebben geboden ([1], [2], [3], [4]).

De stap naar het dagelijkse renoveren van duizend woningen per dag is groot. Maar we zullen er een keer aan moeten beginnen en de noodzaak daarvoor is nog nooit zo groot geweest. Het vereist zowel brede steun als een gezamenlijke visie van diverse organisaties waaronder ministeries, gemeenten, woningcorporaties, bewonerscollectieven, financiële instellingen, onderwijs en de (bouw-) industrie. Als gedachteoefening zou je alle bewezen onderdelen uit de praktijk achter elkaar kunnen zetten en een eerste echte circulaire renovatieketen maken die niet meer stopt met renoveren vóór 2050. Laten we zelf eens hiermee beginnen.

De gemeentes Eindhoven en Helmond hebben zich kandidaat gesteld om samen met 100 andere Europese gemeenten CO2-neutraal te zijn voor 2030. Deze ambitieuze doelstelling dient dus binnen een tijdsbestek van slechts 7 jaar te worden gerealiseerd. Dit gaat over een gezamenlijke inspanning om 116 woningen per werkdag te verduurzamen. Uit diverse experimenten in Rotterdam [5] en Arnhem [6] waar we bij betrokken zijn blijkt dat één renovatieteam de capaciteit heeft voor ca. 125 woningen per jaar. Vanuit dit gegeven kom je daarmee op zo’n 185 renovatieteams van 3 à 5 personen om deze klimaatdoelen te behalen, buiten de geplande nieuwbouw, gepland onderhoud en ongeplande werkzaamheden om. Die benodigde renovatieteams voor enkel deze twee steden toveren we niet ergens uit de hoge hoed. Deze bijna 750 vakmensen moeten actief geworven en (bij)geschoold worden. Het gaat dan niet alleen over benodigde kennis van product en proces, maar ook over de wijze waarop er met bewoners samengewerkt moet worden. Voordat de stap naar de eigenaar-bewoners wordt gezet is het verstandig als je op voorhand ook daadwerkelijk weet dat je de belofte van een CO₂-neutrale woningen en of oplossingen ook in één keer goed kan waarmaken.

Stel dat we deze vakmensen daadwerkelijk klaar hebben staan wat gaan ze dan doen? Hiervoor kijken we naar de industrie. Want naast alle arbeid moeten er dagelijks pakketjes met de benodigde materialen worden klaargezet voorafgaand aan de uitvoering om het tempo hoog te houden. Naast enkele vooruitstrevende bouwers met in eigen huis ontwikkelde systemen (Zie voorbeelden hierboven) ligt hier een grote opgave voor de toeleverende industrie. Een voorbeeld dat ik met trots kan delen is het EU-consortium MC2.0 (Mass Customization 2.0) waarbij we samen met partijen zoals TNO-Solliance, BMI Monier, VDL op dit moment werken aan een demonstratie van energieleverende daken en gevels die passen op iedere woning. Hierbij bouwen we verder op succesvolle experimenten waarbij we in het verleden samen met tientallen industriële partners onder het merk Alliantie+ renovatie oplossingen hebben ontwikkeld en gedemonstreerd. Dit resultaat laat zien dat je met enkele concepten op basis van componenten zowel huurwoningen als private woningen kunt renoveren met verschillende regionale bouwpartners. De eigenaar bewoner(s) beslissen zelf over de gewenste eindkwaliteit. Ook hier laten de voorbeelden zien dat het voor ander partijen eenvoudig is om dit aanbod te herhalen. Het is slechts een kwestie van tijd dat de noodzaak onontkomelijk is geworden en de industrie ook daadwerkelijk gaat meebewegen. Het organiseren van de benodigde logistiek, onderwijs en financiering is dan slechts een kwestie van doen.

Een topsector duurzame renovatie moet creatief zijn in het vinden van voldoende renovatie specialisten

Het grootste risico met op dit moment de meeste impact is dat wanneer een volledige topsector op stoom is dat de benodigde vakmensen (nog) steeds niet beschikbaar zijn om de realisatie daadwerkelijk waar te maken. Dit omdat bestaande opgaven (nieuwbouw, corporatie bezit, etc.) te veel capaciteit vraagt van de beperkte poule aan vakmensen. Ook de trend van het niet met je handen willen werken in bestaande wijken en buurten kan te veel druk leggen op de huidige renovatie specialisten. Trends die nu ook al zichtbaar zijn in zorg en onderwijs. Gelukkig duurt het even voor een topsector om volwassen te worden en hebben we nog wat tijd voordat deze echt op stoom is gekomen. Het zou goed zijn om met een poule van zo’n 20-25 renovatie specialisten te gaan laten zien wat er mogelijk is. Zij kunnen gezamenlijk jaarlijks 500-1000 woningen per jaar vergaand verduurzamen. Dit zou een goed voorbeeld opleveren die de bouwsector uitdaagt om stappen te zetten. Maar ook in buurten zijn gelukkig voorbeelden van succesvolle initiatieven die hoop geven op deze uitdaging voor de toekomst. Het buurtklusbedrijf in Arnhem is zo’n initiatief (klik op onderstaande afbeelding voor meer informatie).

Door bewoners zelf wordt hier gewerkt aan de ontwikkeling van de Arnhemse wijk Spijkerkwartier. De Stichting De Blauwe Wijkeconomie (dBWE) en buurtbewoners werken samen aan hun wijk op een eerlijke en duurzame wijze. Zo zijn er tal van projecten en initiatieven ontstaan vanuit DAZO (het maatschappelijke projectbureau in de wijk). Mede hierdoor is de sociale betrokkenheid erg vergroot. En bovendien een belangrijke bouwsteen in de energietransitie van deze wijk. Er is nagedacht over hoe het proces van het renoveren slimmer kan en hoe onbenut arbeidspotentieel slim benut kan worden in en voor de eigen buurt. Door de inzet van klussers uit de wijk worden woningen direct verduurzaamd. Maar de ambitie reikt verder [7]. Een consortium bestaande uit o.a. Klimaatverbond Nederland, BouwhulpGroep en de twee onderzoeksinstellingen ISSO. beter weten, beter bouwen en EnergyVille schreven een plan om deze Buurtklusbedrijven te laten uitgroeien tot Renovatie Teams ondersteund door de Stadsloods in materiaal en materieel [8]. Met elkaar, voor elkaar!

Dit initiatief laat goed zien waar de opgave ligt maar ook wat het renoveren van buurten aantrekkelijk kan maken voor mensen uit de bouw maar ook voor mensen daarbuiten (klik op de bovenstaande afbeelding voor meer informatie)

Of er echt een topsector duurzame renovatie gaat komen is van veel factoren afhankelijk maar in ieder geval is het belangrijk dat men zich ervan bewust is dat het een procesopgave is hoe men de vraag in buurten kan ontwikkelen en het aanbod daarop kan afstemmen. Bovenal moet renoveren aantrekkelijk worden voor mensen in de buurt en voor mensen die het willen uitvoeren. Om dit te bereiken zal er een samenwerking moeten komen van partijen die de vraag ontwikkelen tot uitvoering gereed met partijen die het aanbod ontwikkelen en met partijen die het willen uitvoeren.

---

Deel dit artikel: