Leestijd: 6 – 8 minuten, door: Yuri van Bergen
Met elkaar werken aan het idee van wonen in de bestaande wijken van de toekomst komt steeds hoger op de agenda te staan. En met bestaande wijken van de toekomst heb ik het dus over de 1787 wijken met daarin in totaal 7,8 miljoen woningen. De inmiddels meer dan 17,3 miljoen bewoners van deze woningen hebben allemaal verschillende leeftijden, achtergronden en inkomens. Volgens het Nibud bestaat in 2019 inmiddels de helft van ons besteedbare inkomen uit vaste lasten en wordt die andere helft gebruikt voor voeding, kleding, onderhoud en spullen. En de race om de portemonnee is nog maar net begonnen. Vanuit het klimaatakkoord zullen we als consumenten anders gaan kijken naar onze uitgaven. Want vroeg of laat wordt ons vervoer elektrisch, veranderd ons voedselpatroon en worden onze spullen circulair. En binnen deze langzaam veranderende duurzamere samenleving zullen we op momenten óók stil gaan staan bij ons verstandig voorbereiden op gasloos wonen. Dit is een volkshuisvestelijk experiment met een grotere omvang dan de bouw van onze afsluitdijk! Een volkshuisvestelijk experiment dat meer impact op ons huishouden zal hebben dan de kredietcrisis uit 2007 heeft gehad. Ik heb het over de verduurzaming van gemiddeld duizend woningen per dag!
Wonen in de bestaande wijk van de toekomst
Laten we als gedachte-experiment eens samen naar de opgave van duizend woningen per dag tot en met 2050 kijken. Niet als professional of idealist maar gewoon als gebruiker van je eigen woning. Nagenoeg niemand hoeft in Nederland gedwongen op straat of in een sloppenwijk te wonen met woningen gebouwd van bouwafval en restmaterialen. Daarmee wil ik niet zeggen dat iedereen van dezelfde woonkwaliteit geniet in Nederland, dit onderscheid is soms duidelijk zichtbaar. Maar het dak is veelal waterdicht en er stroomt water uit de kraan. Als eigenaar en of bewoner ben je een ervaringsdeskundige op het gebied van wonen. Dus laten we eens vanuit deze ervaring met gezond ‘boeren’ verstand eens samen kijken naar de transitie van duizend woningen per dag en proberen beschrijven wat we zien.
Als we morgenochtend wakker worden en direct willen starten met de verduurzaming van onze woning dan is er geen winkel te vinden waar je als consument een product kan kopen dat werkelijk impact maakt op je CO2-voetafdruk van wonen. Waarom is dat zo? De eerste reden is natuurlijk dat er simpelweg geen ondernemers zijn die een dergelijk (online) winkel willen runnen. Maar anderzijds is het bijna onmogelijk om met slechts een enkel product je woning dermate te verduurzamen dat je in één keer klaar bent. Dat wil zeggen klaar voor het wonen volgens de doelstellingen uit het klimaatakkoord gericht op het jaar 2050. Misschien een geruststelde gedachte hierbij (of juist niet!?) is dat zelfs de mensen die nu een nieuwbouwwoning kopen in de komende 30 jaar nog een stap in CO2-besparing zullen moeten gaan maken. Maar de kans dat jij als enige deze grote verbouwing van Nederland aan je voorbij kunt laten gaan is er in mijn ogen niet.
Figuur 1: Overzicht van de verwachte Nederlandse ‘Renovatie Productieplanning’ op basis van de oorspronkelijke bouwjaren volgens een renovatiecyclus van 40 jaar voor sociale huur en 20 jaar verbetercycli voor particulier koop en huur per provincie, volgens de geplande momenten tot en met 2050. Bron: data en modellen van BouwhulpGroep uit Eindhoven.
Schaalvergroting en versnelling
Wonen in de bestaande wijk van de toekomst begint dus door met elkaar op een nieuwe manier te kijken naar en te denken over de gebouwde omgeving en haar gebruikers. De opgave daarin is feitelijk eenvoudig alleen zijn de gevolgen voor de huidige sector van bouwen en wonen gewoonweg nog niet te overzien en door de bewoners nog niet te betalen. De opgave voor de toekomst wordt namelijk gedomineerd door de meer dan 5 miljoen woningen in particulier bezit verspreid over het gehele land. Een opgave voor verduurzaming van dit deel van het bezit dat al sinds de jaren tachtig voor ons uitgeschoven wordt. Maar nu wordt langzaam bekend dat de bouwsector zelfs al de grootste moeite heeft om de geplande nieuwbouw van 1 miljoen koopwoningen CO2-neutraal geproduceerd te krijgen. En de sociale woningcorporaties hebben hun handen vol om de resterende 1 miljoen huurwoningen betaalbaar te verduurzamen richting CO2-neutraal. We mogen met elkaar dus toch wel langzaam stellen dat de huidige sector van bouwen en wonen met oog op de klimaatdoelstellingen eigenlijk in daden al failliet is terwijl we nog niet eens zijn begonnen. Een pijnlijke, maar in mijn ogen eerlijke, constatering om überhaupt met elkaar vanuit de bouwsector tot innovatie te komen. En die gaan we niet oplossen door steeds hetzelfde idee op verschillende momenten in verschillende verpakkingen te blijven verkopen. De bouwsector heeft behoefte aan mensen die honger hebben! Honger naar vernieuwing en honger naar resultaten met echte en directe social impact. Op dit moment hebben we genoeg stenen met elkaar gestapeld in dit land. Het is tijd om te gaan renoveren.
Figuur 2: Overzicht van de aanwezige componentfamilies in de woningvoorraad als ordening naar een gezamenlijke taal waar zowel de techniek en het sociale elkaar begrijpen. Bron: BouwhulpGroep uit Eindhoven.
Om met de volledige keten, van bewoner tot bouwer, te innoveren en met minder (vak)mensen meer woningen te verduurzamen moeten we gaan experimenteren op een andere schaal dan tot nu toe gebruikelijk is. Voor ons is deze schaal die van de component. Een component bestaat uit samengestelde bouwdelen die voorzien in een gebruiksfunctie: wij onderscheiden de negen componenten dak, gevel, casco, installaties, buiten, ruimte, uitrusting, collectieve toegang en collectieve installaties. De component ligt tussen de complete woning en een enkel product, zoals een kozijn of PV-panelen, in.
Wij zijn tot deze schaal gekomen door de 500.000 woningen die we in handen hebben gehad als onderzoeker, architect en adviseur als referentie te gebruiken. De component ligt op het snijvlak waar techniek de mens ontmoet. Tientallen jaren aan onderzoek, ontwikkeling en prototyping hebben geleid tot onze zogenaamde componentfamilies. En met deze componentfamilies hebben we een platform gebouwd om de volledige woningvoorraad opnieuw te ordenen naar 9 dakfamilies, 7 gevelfamilies en 5 ruimtefamilies. Zo hebben we de mogelijkheid gecreëerd om op basis van een scala aan producten vanuit een industrieel proces met elkaar tot nieuwe samenwerkingsverbanden te komen. Met een aanbod dat in iedere winkel kan liggen voor u als klant om uit te kiezen!
Van elk aanbod per component is dan vastgelegd wat de kwaliteit na renovatie is, wat de doorlooptijd is en wat de prijs hiervan is. Het zijn geen renovaties waarbij het hele huis ondersteboven wordt gehaald en waarbij de bewoner het overzicht totaal kwijt raakt.
Terug naar ons gedachte-experiment. Ik ben wakker, opgestaan en zit aan de ontbijttafel met mijn partner na te denken overonze renovatiewensen. Op dit moment zijn er één of twee componenten van de woning die direct extra aandacht vragen vanwege (achterstallig) onderhoud. Daarnaast denken we na over het aanbouwen van een extra slaapkamer en ontvangen we volgend jaar een gift. Dit vormt een mooi en natuurlijk moment om niet alleen onze woning te onderhouden maar ook (duurzaam) te verbeteren. We zijn eruit; nu is het tijd om te gaan shoppen! Het enige wat ik nu graag in ’30 seconden zou willen weten is waar ik ongeveer sta met mijn woning met het oog op het klimaatakkoord. Heb ik een duurzame woning en ben ik met een simpele stap klaar voor de toekomst van 2050? Of loop ik verder achter dan gedacht en kan ik beter sparen en wachten op het juiste moment voor de verduurzaming van mijn woning? Welke mogelijkheden heb ik en waar kan ik deze mogelijkheden snel en simpel beschouwen zodat ik meer gevoel krijg bij de besluiten die er genomen moeten worden.
Want is het überhaupt mogelijk om een dergelijke renovatieopgave te overzien of ben ik overgeleverd aan de professionals in de markt? Of zijn er mogelijkheden binnen de renovatiesector zoals vandaag de dag met platforms zoals Airbnb, Booking.com en Skyscanner in de reissector wel heel gebruikelijk is, platforms waarmee ik zelf de regie neem bij het organiseren van een vakantie. Tot waar zijn de risico’s te overzien en waar kan ik naar toe bellen als blijkt dat mensen hun afspraken en of prestaties niet nakomen? Want bij onderhoud en renovatie laat de werkelijke kwaliteit zich altijd pas na tien jaar zien. De renovatiepraktijk van 5 miljoen woningen in particulier bezit schreeuwt werkelijk om nieuwe experimentele manieren van kijken om zo de schaal en kwaliteit van onze woningvoorraad om te zetten naar massa en (product) innovatie. Een nieuwe manier die ook vraagt om mensen die vanuit het doel duurzaam te versnellen bereid zijn hun eigen rol en positie opnieuw te definiëren. Want binnen dit volkshuisvestelijk experiment van schaalvergroting en versnelling staan niet meer de stenen centraal in de opgave maar wij, de klanten van de toekomst die wachten om een winkel in te kunnen lopen om te zien wat de markt ons te bieden heeft.
Bronnen:
- Hoe gaan we dit uitleggen. Onze toekomst op een steeds warmere aarde. Jelmer Mommers, De Correspondent, 2019.
- De onbewoonbare aarde. David Wallace-Wells, De Bezige Bij Amsterdam, 2019.
- #DuurzaamRenoveren, hoe het wonen stap voor stap duurzaam wordt, Openbare Les gegeven door dr. ir. Haico van Nunen bij zijn presentatie als Lector Duurzame Renovatie aan de Hogeschool Rotterdam, 2017.
- Kerncijfers wijken en buurten 2019, CBS, 30 juli 2019.
- Nibud: meer dan helft van budget op aan vaste lasten, Nibud, 18 maart 2019.
- Terug naar de basis, Keuringsdienst van waarde, uitzending 8 augustus 2019.
