Leestijd 4-6 minuten, door Yuri van Bergen
Een reflectie op de lessen geleerd vanuit het verleden met aandacht voor het gebruik van deze lessen bij de opschaling van de verduurzaming van de gebouwde omgeving in de toekomst.
Tien jaar geleden maakte ik een reis langs bijna 60 huishoudens verspreid door Nederland om hun ervaring over het wonen in een voor die tijd energiearme woning te evalueren. In samenwerking met het Ministerie van Binnenlandse Zaken werkten we aan de opdracht om bij 31 energiezuinige projecten, die al ten minste vijf jaar in gebruik waren, de successen en mislukkingen op te halen bij zowel de opdrachtgever, de bewoner en de ontwikkelaar. Dit project genaamd ‘Schatgraven in de bestaande woningbouw’ richtte zich op de eerste voorbeelden in ons land van wat we nu Beng, Nom of CO2-neutraal zouden noemen (1). Eén van de bezoeken die me tot vandaag nog het meest is bijgebleven was die bij een vriendelijke mevrouw in een appartementencomplex ergens in het oosten van het land. Op mijn vraag of ze wist dat ze in een energiezuinige woning woonde antwoordde ze met een vragende blik. Ze vroeg hoe ze dat moest weten en waar ze dat aan kon zien. Deze mevrouw was namelijk niet de eerste huurder van dit nieuwbouwcomplex en niemand had haar verteld dat het een ‘bijzondere’ woning was. We liepen samen naar de installatieruimte in haar woning en daar toonde ik haar de verwarmingsketel, de warmtepompboiler en de units die hoorden bij het ventilatiesysteem met warmteterugwinning. Toen wees ik twee converters aan en vertelde dat ze ook zonnepanelen op haar platte dak had liggen. Ik pakte de stekker en zei: ”En als u deze stekker hier in het stopcontact had gestopt dan had u dat teruggezien op uw energierekening”.
Figuur 1: De (her-)opening van de woningen in de Poorterstraat met minister Blok in 2016. Met links onderaan op de foto en profiel: Karin Verdooren (directeur-bestuurder GroenWest), vervolgens Minister Blok (toen Minister wonen) en Yuri van Bergen (Directeur BouwhulpGroep, de architect-adviseur van het plan) .
Duizend woningen per dag
Een jaar later werden we gevraag door de industrieën Velux en Danfoss uit Denemarken om mee te werken aan de ontwikkeling van 10 woningen in de Poorterstraat in Montfoort. Het plan was om deze woningen door middel van een transformatie te laten voldoen aan een holistische Europese visie genaamd Active House. Na een kennismakingsgesprek met deze twee Deense heren stonden we de volgende ochtend voor een volle zaal in het mooie Montfoort en presenteerden we onze visie op deze woningen. Ons idee: meer Licht, Lucht en Ruimte in de woning krijgen. Met daarbij de opgave om een fossiele brandstofvrije woning te ontwerpen die meer energie opwekt dan de mensen zelf verbruiken. Belangrijker voor ons was dat het voor de huidige huurders (GroenWest, red.) een prettige woning bleef om naar terug te keren en om in te wonen. Dus zijn we, zoals we dat bij iedere opgave doen, gestart met persoonlijke gesprekken bij de 10 huishoudens die in deze woningen woonden en stelden we hen de vraag wat ze prettig vinden aan de woning en wat ze graag verbeterd zouden willen zien worden.
Het was bij de eerste woning al meteen raak. Een enthousiaste dame (die me nog herkende van een korte ontmoeting de week ervoor) doet de deur open. Ze leidt ons rond in haar woning en verteld over haar krappe entree, het geluid van de buren maar ook over hoe prettig ze het vindt om te wonen op dit rustige woonerf. We vragen haar waarom het zo donker is in de woning. Haar antwoord: “Ik kan heel slecht tegen alsmaar daglicht, daar krijg ik hoofdpijn van”. Mijn collega en ik keken elkaar aan, dat is precies de reden om standaard zonwering toe te passen zoals Schatgraven ons heeft geleerd. Licht toelaten is belangrijk, maar licht weren uit de woning hoort er net zo goed bij.
In 2013 werden deze woningen feestelijk geopend door de Deense ambassadeur (2), in 2014 werd het project gebruikt door de leden van de ‘Stroomversnelling‘ als voorbeeld om te herhalen (3) en (helaas pas) in 2016 bracht de toenmalige minister Blok een bezoekje aan deze woningen wegens de zich inmiddels bewezen kwaliteit (4). De lessen geleerd vanuit het project ‘Schatgraven in de bestaande bouw’ hebben we gebruikt bij het ontwerp van het renovatieplan van deze 10 woningen. Die oplossingen hebben we later samen met de toeleverende industrie doorontwikkeld naar industriële componentproducten onder het merk Alliantie+ (5). De kwaliteit gasloos / NOM hebben we nu twaalf keer herhaald bij particuliere woningen verspreid over het land. Zoals bij ieder begin gaat dit vooralsnog niet altijd even soepel en/ of betaalbaar maar stapsgewijs blijven we (door-) ontwikkelen totdat we op het gewenste tempo van duizend woning per dag zijn, met uiteraard de bewoners zelf aan de knoppen.
Figuur 2: Diverse voorbeelden van component renovatie verspreid door het land. Hierbij zijn de producten van Alliantie+ in de serie van één toegepast vanuit de visie om stapsgewijs op te schalen van BENG via NOM naar CO2 neutraal in 2050.
De praktijk van vandaag
Nog steeds worden we gevraagd door verschillende opdrachtgevers om de samenwerking, het proces en/ of het product te evalueren als het gaat om BENG, NOM of CO2-neutraal bouwen of renoveren. En steeds blijven we dezelfde ontwerpfouten en gebruiksproblemen tegenkomen die bijna twintig jaar geleden ook al speelden.
Wij hebben al onze ervaringen geduldig in dikke rapporten en instructies weggeschreven (in de hoop dat ook anderen deze zouden gebruiken!). Als ik echter de krantenkoppen van de afgelopen tijd langs loop liggen dezelfde fouten die keer op keer werden én worden gemaakt open en bloot op straat voor iedereen om een mening over te vormen. De afgelopen maand komen we zowel in een lopende evaluatie als in het Algemeen Dagblad (6) dan ook exact dezelfde problemen tegen. Toevallig (of juist niet!?) zijn het allebei projecten van woningcorporaties. Dezelfde woningcorporaties die vanuit het de sectortafel de Gebouwde Omgeving strategisch zijn benoemd om vanuit hun praktijk de sprong naar de 5 miljoen particulieren te gaan maken (7). We zien ons zelf al aankomen bij de particulieren in de buurten waar deze ‘voorbeeld’ woningen staan, ik verwacht dat ze de deur keihard in ons gezicht zullen dicht gooien. Veelal is deze mening dan ook terecht en hebben de bewoners zeker gelijk. Dit gaat alleen niet helpen bij het versnellen van duurzamere renovaties richting het tempo van duizend woningen per dag.
Mijn punt is dat er teveel vanuit de rekenmachine wordt ontworpen als het gaat om de ontwikkeling van duurzame renovatie oplossingen. Deze oplossing zouden een positieve bijdrage moeten leveren aan de woning en de bewoner zelf, maar ook aan de opgave van CO2 besparing in de gebouwde omgeving. Dat deze (relatief) nieuwe praktijk nog een hoop te leren heeft is voor mij dan ook logisch. Immers heeft er in de gehele geschiedenis nog nooit een maatschappelijk en complexe opgave van een dergelijke omvang plaatsgevonden in de gebouwde omgeving (8). Dus waarom zouden we dan met bestaande ‘oplossingen’ en met behulp van ‘projectjes’ dit kunnen aanpakken? Op papier zijn het stuk voor stuk goede oplossingen, maar de praktijk wijst steeds opnieuw iets anders uit. Een beetje meer realiteitszin aan die vergadertafels mag best.
We moeten in ieder geval direct stoppen met het keer op keer maken van dezelfde fouten. Dat we (nog) niet altijd weten wat de beste oplossing is, is oké. Daarom noemen we het ook een periode van transitie en innovatie. Maar dat we blind zijn voor de kennis uit het verleden en structureel dergelijke in de praktijk non-oplossingen vanuit een spreadsheet blijven ‘ontwerpen’ is wel degelijk erg pijnlijk. Want het zijn wél ‘echte’ mensen die in die resultaten moeten wonen! En in dat geval ben ik het eens met de kop uit het AD: De pech om pioniers van het gasloze huis te moeten zijn.
Een van mijn persoonlijke reden om te publiceren op de blog www.duizendwoningenperdag.nl is om kennis en visie te kunnen delen maar zeker ook om deze te ontvangen. Naar aanleiding van deze post ga ik graag met u, de lezer, schriftelijk het debat aan over de haalbaarheid van onze visie op de transformatie van de gebouwde omgeving naar een leefbare woonomgeving voor iedere bewoner op basis van het gepresenteerde verdienmodel. U kunt hiervoor uw reactie e-mailen naar info@duizendwoningenperdag.nl.
Geraadpleegde bronnen in dit artikel:
- Schatgraven in de bestaande bouw, BouwhulpGroep, 2010
- Modelwoning De Poorters van Montfoort geopend door Ambassadeur, VELUX, 2013
- Active House renovatie Poorters van Montfoort, RVO
- Werkbezoek minister Blok aan De Poorters, Gemeente Montfoort, 2016
- Alliantie+
- De pech om pioniers van het gasloze huis te moeten zijn, AD, 2019
- PRIKT SAMSOM DE BOUWBUBBEL DOOR?, Duizend Woningen Per Dag, 2018
- De nieuwe megaklus van Diederik Samsom: huizen zonder aardgas, Trouw, 2018
