Leestijd 5 – 7 minuten, door Thijs van Tetering
Op vrijwel iedere website kom je dit soort aandachttrekkende openingszinnen tegen, zelfs de NOS maakt tegenwoordig gebruik van ‘clickbait’ (1). Dergelijke sensationele titels zorgen ervoor dat je sneller geneigd bent om op het artikel te klikken. Maar vaak valt het achterliggende bericht tegen en blijkt de titel misleidend; echter heeft de website de ‘click’ en advertentie-inkomsten dan al binnen. In de gebouwde omgeving gebeurt eigenlijk precies het tegenovergestelde: hier worden geen lonkende titels gebruikt maar juist (voor de doorsnee bewoner) onduidelijke teksten en te specialistische termen. Waarna wordt verwacht dat dit bewoners aanspoort om zelf een weloverwogen keuze te kunnen maken en op de kop toe alle hierbij horende financiële risico’s voor eigen rekening te nemen. Er bestaat namelijk nog geen ‘verduurzaam je woning met één druk op de knop’ website of applicatie die je precies vertelt wat je in welke volgorde moet doen. Veel bewoners willen wel met hun woning aan de slag gaan, alleen weten zij niet hoe. Niet voor niets komen er termen zoals ‘schaampanelen’ (2) op, een term die slaat op de paar zonnepanelen die projectontwikkelaars op nieuwe woningen plaatsen om (net) aan de EPC norm te voldoen. Bewoners willen helemaal niet slechts nét aan bepaalde normen voldoen, maar juist duidelijke stappen zetten richting een duurzame (woon)toekomst. En juist deze motivatie is enorm belangrijk om de particuliere bestaande woningvoorraad te verduurzamen.
Het idee dat iedere woning voor 2050 nog minimaal één grote verduurzamingsslag moet maken begint langzaamaan wel te landen. Maar de schaal van deze ingreep is vaak nog onbekend; met alleen het plaatsen van PV-panelen, het na-isoleren van je gevel of het vervangen van beglazing kom je er niet (3). Terwijl het toekomstbestendig, en op grotere schaal, verbeteren van woningen steeds belangrijker gaat worden als we met zijn allen de klimaatdoelstellingen willen behalen. Want alhoewel niet iedere woning op dit moment geschikt is voor een warmtepomp betekent dit niet dat er aan deze woning niets verbeterd kan of hoeft te worden. Keer op keer wordt in artikelen beschreven dat we heel goed weten hoe we de uitstoot van broeikasgassen kunnen verminderen maar dat we dit collectief pertinent nalaten. Hoe zorgen we er kort gezegd toch voor, als bouwsector, dat bewoners hun woning willen én gaan verduurzamen?
Motivatie is belangrijker dan informatie
Wonen en woningbouw zijn een grote uitstoter van CO2 (namelijk 24,7 Mton) (3). Linda Steg, hoogleraar omgevingspsychologie, schreef mee aan het IPCC rapport over de opwarming van de aarde tot 1,5 graad (4) en stelt in een interessant interview in het NRC (5) dat motivatie een veel grotere rol speelt bij gedragsverandering dan informatie. Extra informatie over bijvoorbeeld energieverbruik of CO2-uitstoot kan helpen, maar is zelden genoeg om ander gedrag uit te lokken. Wat wel helpt, vaak nog beter dan milieuvriendelijk gedrag financieel aantrekkelijk maken, is het onderstrepen van de milieuvoordelen. Het aanspreken van iemands milieuwaarden leidt volgens haar onderzoeken eerder tot intrinsieke motivatie om duurzaam (of in ieder geval duurzamer) te gaan leven. We zouden de aandacht van de financiële kant van het verduurzamen van je woning dus eigenlijk moeten verleggen naar de winst voor onze leefomgeving. En natuurlijk besef ik me dat renovatieproducten voor iedereen betaalbaar moeten worden maar misschien kunnen we als eerste aanzet stoppen met het adverteren van de terugverdientijd van deze maatregelen. Of juist adverteren dat een woningverduurzaming ook kansen biedt om bijvoorbeeld onderhoud op te heffen en extra kwaliteit in je woning te stoppen. Een belangrijke aanvulling hierop: let wel op wat je met het bespaarde geld doet. Een retourtje New York heft de klimaatwinst door energiebesparing direct weer op.
Sociale beïnvloeding
Ben jij milieuvriendelijk? Wil jij je woning verduurzamen? Na het lezen van deze vragen kwam er vermoedelijk gelijk een ‘ja’ gevolgd door een ‘ja’ of een ‘nee’ gevolgd door een ‘nee’ naar boven. Wanneer je namelijk ergens aangeeft dat je milieuvriendelijk bent, ben je direct daarna eerder geneigd om milieuvriendelijkere keuzes te gaan maken. Dit komt voort uit de menselijke aanhang naar consistentie. Dergelijke sociale beïnvloeding kan ook een rol spelen bij het verduurzamen van de bestaande woningvoorraad. Je kunt bewoners herinneren aan eerder milieuvriendelijk gedrag zoals het plaatsen van zonnepanelen of het na-isoleren van de spouw. Door hun eerdere groene keuzes zullen ze sneller geneigd zijn om hun woning nog verder te verduurzamen. Mensen die goed willen doen, willen dat vaak ook blijven doen. Een ander voorbeeld van het gebruiken van sociale context bij het aanzetten tot verduurzaming is het starten van wijkacties. Omdat mensen elkaar kennen, en dus vertrouwen, zijn ze eerder geneigd om verduurzamingsmaatregelen zoals het aanbrengen van isolatiemateriaal of de aanschaf van zonnepanelen te overwegen wanneer ze zien dat anderen dezelfde keuze maken. Verschillende onderzoeken hebben al aangetoond dat bewoners sneller zonnepanelen aanschaffen als hun buurtbewoners ze ook al hebben. Laurens Talsma betoogt in een eerder verschenen artikel (6) niet voor niets dat we wijken in plaats van blok voor blok juist beter verspreid kunnen worden verduurzaamd. Door op deze manier te starten met een groep groene voorlopers laat je direct door de hele wijk voorbeelden zien voor een groter publiek.
Wie laat je aan je woning sleutelen?
Bewoners met hart voor het milieu zijn best welwillend om hun woning te verduurzamen door energiebesparende maatregelen te treffen. Echter is het op dit moment lastig voor ze om duidelijk te krijgen wat de beste oplossing voor hun woning is en wie deze kan uitvoeren. Welk bedrijf laat je je spouwmuur isoleren, en wie laat je zonnepanelen op je dak leggen? Het ‘merk’ achter een product zou vertrouwen moeten geven volgens het ‘one-stop-shop’ principe waarbij alle diensten en producten onder één dak te vinden zijn, inclusief de garantiestelling. Maar een woningrenovatie is helaas ondanks de vele experimenten nog steeds een ingewikkeld systeem met vele schakels. Tijdens een aantal woonkamergesprekken over woningverduurzaming heb ik gemerkt dat er veel behoefte is aan één bedrijf of persoon waar bewoners met al hun vragen terecht kunnen. Ze willen vakkundig en betrouwbaar inzicht krijgen in wat ze hebben aan woonkwaliteit en wat ze kunnen veranderen én verbeteren aan hun woning.
Figuur 1: Bewoners hebben graag één vertrouwd gezicht dat ze door het hele proces van de woningverduurzaming helpt
Iedere bewoner heeft behoefte aan een soort woningpaspoort als persoonlijk woondossier waarin wordt aangegeven wat voor zijn of haar woning de beste route is richting een energieneutrale toekomst. Waardoor duurzaamheid als abstract concept wat overzichtelijker en beheersbaar wordt voor de eigen woning en passend bij de eigen (toekomstige) portemonnee. Onderzoek heeft aangetoond dat het zien van warmtebeelden van je woning beter werkt als verduurzaming motivator dan informatie over de CO2 uitstoot van je woning te krijgen. Blijkbaar zet het bewoners eerder aan tot handelen als ze echt zien waar de warmte uit hun woning weglekt. Zelf heb ik dit ook al een aantal keer in de praktijk ondervonden; bewoners die dachten in een degelijk geïsoleerde woning te wonen beseften zich na het zien van hun warmtefoto’s dat ze nog wel degelijk stappen te zetten hadden. Bij een andere woning dacht de bewoner dat het dak het grootste warmtelek zou zijn maar dit bleken toch de kozijnen te zijn. Als we er dus vanuit gaan dat Linda Steg gelijk heeft en groene keuzes eerder uit milieuvriendelijkheid dan uit financieel oogpunt worden gedaan betekent dit dat we op een hele andere manier moeten gaan communiceren als woning verduurzamingssector. Ik vind dit persoonlijk een interessante gedachte waar ik zeker mee aan de slag ga.
Figuur 2: Een voorbeeld: het Alliantie+ Woningpaspoort
Op dit moment ben ik met mijn collega’s bezig met een nieuwe online toets waarmee woningeigenaren snel en simpel de eerste stappen richting woningverduurzaming kunnen zetten. Ik hoop dat deze toets een impuls kan gaan geven aan het collectieve bewustwordingsproces en een aanzet gaat vormen tot een eerste grote golf van duurzame woningrenovaties. Het verduurzamen van de gebouwde omgeving is namelijk echt niet zo moeilijk. We weten goed wat er moet gebeuren en hoeveel tijd we daarvoor hebben. Nu is het nog zaak om ook daadwerkelijk stappen te gaan maken en vooral om echt te gaan beginnen met deze grote uitdaging. Dus laten we eens starten met oplossingen die leiden tot versnelling. En dus niet beginnen met het gesprek over de prijs en de techniek maar de aandacht leggen op de vraag hoeveel CO2 kun jij per jaar besparen?
.. En om dan toch de belofte van de titel nog in te lossen; dit zijn ze:
1 ) Je krijgt een comfortabelere woning het hele jaar door
2 ) Vocht-, tocht- en schimmelklachten zijn voorgoed verleden tijd
3 ) Je energierekening gaat omlaag én de waarde van je woning stijgt
4 ) Je kunt dit moment direct aangrijpen om je andere woonwensen (zoals bijvoorbeeld levensloopbestendig wonen) waar te maken
5 ) Je wordt minder afhankelijk van externe partijen zoals energieleveranciers
bonus ) Je kinderen, je kleinkinderen én jijzelf kunnen nog van de aarde zoals wij die kennen genieten!
Bronnen / noten:
- Een voorbeeld hiervan is het volgende artikel waarbij de titel voornamelijk als clickbait wordt gebruikt: https://nos.nl/artikel/2285505-asbest-in-tampons-kanker-door-lippenbalsem-nieuwe-site-geeft-antwoord.html
- https://www.installatie.nl/blogs/hoe-kom-ik-van-mijn-schaampanelen-af/
- Dr. ir. Haico van Nunen laat in zijn boek #DuurzaamRenoveren zien dat om een 95% CO2 uitstoot reductie van 23 Mton (0,95 x 24,7 Mton) te realiseren er bijvoorbeeld 392 miljoen PV-panelen kunnen worden geplaatst, 43,3 miljoen woningen worden voorzien van spouwisolatie of er 18,8 miljoen daken worden geïsoleerd. Dit toont aan dat we er met simpele maatregelen niet komen; we zullen voor het all-in pakket moeten gaan kiezen om de doelstelling te halen.
- Lees het IPCC rapport hier: https://www.ipcc.ch/sr15/.
- Met informatie red je het klimaat niet, Marcel aan de Brugh, NRC, 5 april 2019
- Zonder draagvlak, geen renovatie, Laurens Talsma, Duizend Woningen Per Dag, 16 mei 2019
