Leestijd: 6 – 7 minuten, door: Laurens Talsma & Yuri van Bergen
De vele leuke en enthousiaste reacties op ons vorige verhaal over de introductie van een nieuw afwegingskader bij duurzame renovatie hebben ons gemotiveerd om een vervolg artikel te schrijven. Nu de methode is geïntroduceerd is de volgende vraag natuurlijk wat de potentie van dit nieuwe afwegingskader is en welke informatie ieder verder gaat helpen om de besluitvorming beter te motiveren? Aan de hand van enkele scenario’s zullen we, gelijk aan de vorige keer, met enkele eenvoudige figuren het antwoord op deze complexe vragen inzichtelijk maken. Voor ons is echter de opgave achter deze vragen nog belangrijker. Want waarom zouden we eigenlijk op een andere manier met elkaar willen communiceren over het afwegingskader bij renovatie? We hebben toch voldoende kennis over de bestaande woningvoorraad, er is voldoende software aanwezig om te rekenen en er zijn genoeg mensen om deze ambitie te realiseren? Om deze vraag te beantwoorden zullen we allereerst moeten stoppen met achterom kijken. Want de periode van overvloed aan middelen is voorbij; de tijd van besparing is aangebroken.
Misschien merk je het zelf in je dagelijkse werk. Steeds vaker krijgen we te maken met enige vorm van schaarste. ‘Vroeger’ kreeg een goed idee nog de tijd om te groeien naar een plan om vervolgens als project tot resultaat te worden gebracht. Door schaarste in tijd wat betreft onze klimaatdoelstellingen, schaarste aan investeringsruimte door groeiende kosten, schaarste aan duurzaam materiaal, schaarste aan menskracht in uitvoering, schaarste aan ruimte om te leren of om fouten te maken en schaarste aan de energie zoals we die nu gebruiken. En dit maakt het voor een woningeigenaar enorm gecompliceerd om nu een ‘verstandig’ besluit te nemen met een blik op de toekomst. Want in deze tijden van schaarste moet natuurlijk alles wel in een keer goed, de ruimte voor herkansing is er helaas niet meer.
Het is altijd verstandig om vooruit te kijken
Schaarste is een zwaar onderwerp dat we natuurlijk niet zomaar even oplossen door middel van enkele algoritmes gevoed met datasets die resulteren in een leuk plaatje. De introductie van de duurzame kiloknaller hebben we daarom bewust niet geïntroduceerd als ‘oplossing’ voor een probleem maar juist als ondersteuning bij het opzetten van een methodisch en gefundeerd afwegingskader. Het moet je als ‘beslisser’ helpen om snel en eenvoudig de opgave in haar breedheid en in de tijd te kunnen zien. De afgelopen 40 jaar heeft de praktijk van renoveren ons laten zien dat er nooit een enkel argument doorslaggevend is geweest bij de besluitvorming van renoveren. Naast uiteraard de investering nu wordt er ook rekening gehouden met de wensen van de huidige bewoners en nagedacht over de eventuele behoeften van toekomstige bewoners en eventueel veranderende regelgeving. Laten we op voorhand met elkaar vaststellen dat niemand in de toekomst kan kijken. Deze eenvoudige uitspraak heeft grote gevolgen voor de besluitvorming nu omdat niemand een keuze wil maken waar je later spijt van gaat krijgen. Bijvoorbeeld als je er nu voor kies om direct te investeren in de gewenste ‘technische’ kwaliteit van een CO2-neutrale woningen dan begrijpt iedereen dat dat direct ook consequenties heeft voor de huidige woonlasten. Waar de energierekening zal gaan dalen nemen de geplande exploitatiekosten toe maar belangrijker nog, je bent ook direct je speelruimte voor de komende 30-40 jaar kwijt omdat je al het beschikbare budget al hebt uitgegeven. Je weet echter nog niet wie er over 20 jaar in die woning woont, je weet niet wat in de mode is rond die tijd en belangrijker nog: je weet helemaal niet of het wel een goed besluit is geweest. Want het duurt gemiddeld 5-10 jaar in gebruik en onderhoud om de werkelijke kwaliteit van een gerenoveerde woning te ervaring. Denk zelf maar na, een nieuw product werkt altijd zoals bedacht. De klachten, problemen of behoefte aan iets anders ontstaan pas als je het enige tijd hebt gebruikt. Dus misschien zijn alternatieve routes zoals stapsgewijs of het strategisch kiezen voor een korte periode in gebruik kansen om vanuit duurzaamheid bewust ‘andere’ kwaliteit te realiseren met een bijbehorende ‘redelijke’ prijs. Het gesprek wat we dan met elkaar voeren gaat niet over een (ideologische) voorkeur voor een smaak of aanpak maar gaan over een combinatie van een mix aan mogelijkheden die bij elkaar het ‘beste scenario’ vormen voor dit moment met duidelijke uitgangspunten voor het vervolg.
Drie duurzame scenario’s
In hoofdlijnen is het denken over mogelijke renovatie oplossingen natuurlijk eenvoudig. Ergens moet je een afweging maken tussen nu alles in een keer goed doen of de woningen in standhouden en daarmee het besluit van investeren uitstellen. Als er geen mensen zouden wonen en er geen wetgeving zou zijn over een minimale kwaliteit van wonen dan kom je op deze manier een heel eind. Mede door het klimaatakkoord en het gegeven dat mensen steeds meer invloed of zeggenschap willen hebben op de wijze waarop ze wonen, moeten we meer doen. Er is niet genoeg geld, materiaal of menskracht om alle bestaande woningen te vervangen en er is niet genoeg tijd wat betreft de klimaatdoelstelling om de huidige kwaliteit van de woningen op te plussen met duurzaam onderhoud. We zullen meer moeten doen dan na-isoleren en zonnepanelen plaatsen en tegelijkertijd zullen we ook een keuze moeten gaan maken uit de bouwdelen van een woning die de moeite waard zijn om in te investeren gezien alle gestelde doelen.
In de vorige alinea hebben we eigenlijk drie mogelijke routes omschreven die we als ‘rekenexercitie’ kunnen gebruiken om te zien welke (nieuwe) inzichten de resultaten hiervan ons geven wanneer we het berekende resultaat uitdrukken in bespaarde kilogram CO2 per geïnvesteerde euro. Dus we kiezen voor een scenario waarin we direct streven naar CO2- vrij wonen, een scenario waarin we dezelfde kwaliteit bereiken maar dan in drie stappen met daarin tussenpozen van 15 jaar plus een scenario waarin we spelen met prijs en kwaliteit in de tijd door pas over 15 jaar een grootschalige renovatie uit te voeren. Want hoewel niemand weet welke innovaties er over 15 jaar komen mogen we wel aannemen dat deze ten minste een verbetering zijn van de prestaties van vandaag. Laten we dus aannemen dat het gaat om een kostenverlaging van 25% voor dezelfde kwaliteit in CO2-besparing. Voor dit laatste scenario willen nu we dus zo min mogelijk uitgeven om te sparen voor betere oplossingen in de toekomst. Een kanttekening is wel als iedereen in Nederland voor dit scenario kiest we straks andere problemen hebben, namelijk problemen met de beschikbare capaciteit. Met 8 miljoen woningen die allemaal aan de beurt komen is enige fasering wel op zijn plaats (houd altijd in het achterhoofd: 1000 woningen per dag!).
We gebruiken voor deze theoretische ‘use-case’ wederom de RVO-referentiewoningen als voorbeeld. Uit onze ‘concepten boulevard’ kiezen we de datasets die zijn opgebouwd uit onze ervaringscijfers in gebruik en beheer. Om een ‘eerlijke’ vergelijking tussen de verschillende scenario’s te maken kiezen we ervoor om de woning na 2050 nog 30 jaar in beheer mee te nemen en hanteren we een vast onderhoudsbedrag voor het jaarlijks in stand houden van de verduurzaamde componenten (dak, gevel, casco en installatie). In figuur 1 laten we de geplande investeringen in de tijd zien en in figuur 2 de verwachte CO2-besparing zonder het consumptieve gebruik omdat het een theoretische casus betreft. Uit de eerste figuur is op te maken wat per scenario in netto contante waarde de totale kosten zijn voor het verduurzamen en onderhouden van de woning de komende 60 jaar. Het zal geen verrassing zijn dat nu de woning in één keer naar de eindkwaliteit brengen de meest dure variant is, terwijl de stap voor stap variant en het nog 15 jaar instandhouden scenario en daarna verduurzamen elkaar niet veel ontlopen. De laatste wint het net op betaalbaarheid. De tweede figuur laat per scenario simpelweg zien op welk moment de eindkwaliteit (0 kg uitstoot per jaar) wordt bereikt.
Wat als we nu het resultaat van beide figuren bij de hand nemen? Oftewel de totale investeringskosten over 60 jaar afzetten tegen de totale uitstoot van kilogram CO2 over dezelfde periode? Dan komen we tot onderstaande figuur 3:
In deze figuur wordt de duurzame kiloknaller werkelijk zichtbaar. Wat wij hieruit afleiden is het volgende: het nu in één keer naar de eindkwaliteit brengen van de woning zorgt ervoor dat je de meeste kilogrammen bespaard. Je bent daarmee direct koploper als het gaat verduurzaming, maar daar betaal je wel de hoogste prijs voor. En dus is bij dit scenario het rendement (kg CO2/€) het laagst. Het derde scenario waarbij je eerst 15 jaar spaart voor de grote ingreep is de meest betaalbare, maar levert (net) niet het meeste rendement op. Dat is het scenario met de stap voor stap aanpak: hier bespaar je de meeste kilogrammen per geïnvesteerde euro. Hiermee willen we niet beweren dat het ene scenario ‘beter’ is dan het andere. Ons doel is om een hiermee een (andere) bijdrage te leveren om tot een duurzame afweging te komen. Ga je voor de duurzaamste route, de betaalbaarste route of kies je voor een intelligente mix?
We begonnen dit artikel met de uitspraak om de potentie van de ‘Duurzame Kiloknaller’ weer te geven. De context waarbinnen we deze meerwaarde wilde tonen is schaarste. Met behulp van enkele scenario’s schetsen we een ‘speelveld’ voor besluitvorming. Omdat ook wij nooit weten wat de toekomst brengt proberen we in ieder geval dat wat we wel weten op een intelligente wijze eenvoudig te communiceren voordat we met elkaar de diepte (en techniek) induiken. In het kader van dit verhaal zijn we dan ook zeer geïnteresseerd in wat dit resultaat voor jou betekent? Had je deze uitkomsten verwacht? Biedt het een nieuwe inzichten of is een mooi vertrekpunt om met elkaar steeds preciezer te worden?
